mardi 10 décembre 2019

Un suldatu un pocu stranu

Una nuvella di Ghjuvanni Biancarelli 

Ghjuvanni Biancarelli, natu in Portivechju in 1940, urfaneddu di mamma à trè anni è fiddolu di militaru, fù stututori in Algeria da 1958 à 1970, po’ dirittori di scola in i Vosges è in Portivechju guasgi sin’à a so morti in 2003. Un 10 di dicembri. Vuliamu oghji renda umaghju à un omu chì, tutta a so vita, hà trasmissu u sapè è a cultura. Vuliamu dinò, ripublichendu ‘ssu testu ghjà editatu mentri l’anni 80, ramintà u scrittori è, forsa, u pricursori ch’iddu era. 


Quand’idda schiattò a guerra ’llu quatordici, Santu crezzi di sfrancassila. Babbu di dui fiddoli, pinsaia chì mai a Francia u mandaria à l’acciaccatoghju. I fratedda è i cugnati erani tutti mossi unu impressu à l’altru è par Santu ùn facia nussun dubitu chì a Patria si cuntintaria cussì. 
Chì i soia è tant’altri currissini u risicu di fassi rumpa i conchi ‘ll’ochja u cucia pocu ; a so duttrina era sempri stata è firmaia più chè mai : “ugnunu par sè”. È po, bisogna à dì chì u fattu di firmà u sol’omu ‘lla famidda ùn dispiaciaia mancu stampa à Santu. Iddu chì s'era sempri intesu incagnatu, iddu chì ùn era mai statu capaci di pisà a boci, pudia pur’ chè puri raganà è fassi tema. 

Ma, à u fronti, l’omini cascaiani com'è muschi. In u rughjonu cumincioni à ghjunghja i novi è ùn si passaia più sittimana chì i campani ùn chjuchessini à murtoriu. A famidda fù culpita di frivaghju quindici ; Andria era cascatu in Champagne. D’aprili fù Dumenicu, u frateddu di Santu chì lasciò i so ossa à i Dardanelli. Ùn saria micca ghjusta di dì chì sti brutti nutizii lasciaiani à Santu di marmaru, nò, li faciani tantu più mali chì ugn’omu cascatu à u fronti lasciaia un biotu chì a Francia si spicciaia d’intapugnì. È comu rimpiazzà un omu s'idd’ùn era par un altr'omu ? À stu rigimu i cilibatarii ùn bastetini prestu più è u Guvernu ni fù ublicatu di chjamà i babba di famidda. Cun ingoscia, Santu sintia chì i so spiranzi di scusciuculà adurtiani com'è una capra vechja. 

U primu à riceva l’ordini di mubilizazioni fù Cesaru Campana, babbu di dui ziteddi com'è Santu, po fù Lavighji Susini, è Cosimu Pietri. Ugni partenza chjuccaia com'è una fucilata in i minteddi di Santu. Di ghjornu in ghjornu s'abbughjaia ; staghjia l’ori è ori fighjulendu u mari è pinsendu. Pinsendu cun spaventu à sta guerra maladetta, voraci è assassina. U spaventu di Santu duvintò insuppurtevuli u ghjornu ch’idda ghjunsi a nutizia di a sparizioni di Ghjaseppu. Seppu, u ziteddu, u più ghjovanu ‘lli cugnati, era sparitu à Verdun di frivaghju sedici. “Porté disparu” dicia u dispachju. Santu ùn pudia capì ; finament’ad’avali avia intesu parlà di morti, di ferti, di prighjuneri, ma di spariti mai. Chì cumedia era quissa dinò ? In iddu stessu, Santu si dumandò sì Seppu ùn prufitaia micca di a guerra par pagassì a so testa una volta di più. Ùn avaria micca pussutu fà com'è l’altri, fassi tumbà o struppià ? Nò, ci vulia ch’iddu sparissi ! È Santu si sintia vena menu pinsendu chì anch’iddu pudia scatulì senza lascià vistighja. 

U so turmentu era tali chì Santu ùn ni durmia più, ùn facia più nudda, ùn avia mancu più laziu di sfrascassi. U lutu è a coghja piddaiani pussessu ‘lla so parsona com'è u murzu ‘lli cantona. Ùn era più un omu, era una mora di suvu. È a puzza ! a puzza ! un tivu d’animalu talmenti disgustanti chì Matalena a moglia, ni fù ublicata di rifusalli u lettu. Di quissa, Santu ùn si ni curaia ; avia pocu laziu d’invaddulassi cù a moglia è ancu più pocu d'’onoralla. I so pinsera erani in altrù. 

Comu fà par ùn andà à fassì scassinà ? U so ciarbiddaciu maciaraia circhendu una risposta à sta quistioni, ma ùn c’era mezu di truvanni una chì li cunvinissi. Di struppiassi, mancu à pinsalla ; a sol’idea di pudessi svrimbà li daghjia i collichi è u mittia in un bagnu di sudori. Santu si sintia intrappulatu è sta situazioni l’anivalia com'è a stateria anivalisci i pianti. 

A risposta li ghjunsi da i ciandarmi. U ghjornu ch’iddi si cunturroni à dalli l’ordini di mubilizazioni, Santu era in un tali statu chì i dui omini li porsini u pezzu ‘lla carta da luntanu è vultendu u capu par ùn cascà sicchi da l’ormu chì u sturmentu sviluppaia. Rifusoni ancu u bichjeri ‘llu vinu chì Matalena li vulia offra. In un’accinita Santu s'intesi rinascia. U cumpurtamentu di i capi chjirchjati l’avia fattu capì chì u so lutu u pudia salvà. 

Quand'iddu si prisintò à a caserna in Bastia, paria una macaccia. Ci voli à dì ch’iddu s'era impiicatu à parè ancu più sporcu chè mai. Barba è capiddi pariani un butissu di spina raza ; da i nadila pindiani dui candela verdi ch’iddu surpulaia di tantu in tantu. L'ochja erani più ciumacosi chè quiddi d'un ghjacaru umbreticosu. È a tinuta ! Tinuta po ! Casacca spuntaracciata è sguitata, pantaloni liati di curdetta è a brachetta sbalasgiata. È i scarpi ! dui spezia di scamarona sfundati è senza pindacula. Eccu com'è u sgiò Santu si prisintò à u cunsigliu di rivisioni. 
Quandi u medicu culineddu u visti affacà, crezzi di sunnià. À i culunii, n'avia purtantu vistu di tuttu, ma un essaru paghjesu, mai ! Ùn avaria mancu pinsatu ch’iddu pudissi esista. È u più beddu fù quand’iddu u feci spuddà. Ùn era micca un corpu d’omu, era una mastacaccia senza nomu. U coghju di Santu era saianatu com'è a peddi d’una sarpi ; i so peda pariani dui ruspa limicosi. Salv'à tutti ! U culineddu ùn si poti dicida ad’accurtassi da l’individiu. Russu com'è un capponu, mez’affucatu da a stizza, chjamò i dui suldata di serviziu : 

— Emmenez-moi ce porc au lavoir et passez-le à l'étrille ! 

Mez'ora dopu, Santu, inquatratu da i dui militari era di ritornu. Ùn paria più u stess'omu è à l’iscusu di i mucichi chì pindiani sempri à i so nadila, era à pocu pressu prisintevuli, è, malgradu l’aria zottica ch'iddu si daghjia, s'intesi dichjarà : “bon pour le service”. 

Una sittimana dopu, u nosciu omu era à a caserna d’Epinal in i Vosges, prontu à cumincià i classi. Prontu, infini, manera di parlà ! Santu avia prufittatu ‘llu viaghju par ripiddà u so aspettu salvaticinu. A tinuta chì l’aviani datu era ghjà un tacconu strappiddatu è puzzinosu. Puzzinosu c’era di chì ! Santu s'era pisciatu in i pantaloni è in i scarpi tutta a sittimanata. In battellu avia passatu u so tempu in i cabinetta à impiastrassi di rubaccia. U viaghju in trennu u s'era abuchjatu aghjacaratu in curridori, i cumpagni l’avendu tiratu fora da u cumpartimentu. 

Quand'iddu sbarcò in gara d’Epinal, l’aghjenti s'accolsini par veda u mostru, i ziteddi impauriti si strigniani in i coddi ’lli mammi. Tempu ghjuntu in caserna, un aiutanti cascò in arrestu davant'à u stucciu. 

— Nom de Dieu, mais qu’est-ce que c’est que cet énergumène ! D'où sort-il ce tas d’ordures ? 
— C’est un Corse, mon adjudant, dissi un capurali chì ùn avia certamenti micca invintatu u ponti o l’acqua calda. 
— Je le sais que c’est un Corse, imbécile ! Mais comment a-t-on pu nous envoyer un engin pareil ? 

Senza praucupassi di ciò chì sì dicia, di tutta manera ùn capia nudda, Santu si missi ad’avvigna in a corti, parlendu solu è cisticulendu. Di tantu in tantu si mittia à runcà una canzona ‘lla so cumpusizioni chì dicia à pocu pressu cussì : “beiulu, beiulu, beiulu, bo, pichjara bo, pichjara bo”. U “bo”, Santu u lintaia a boci rivolta è allunghendulu : “booo”. Tuttu u casirnamentu era in ribulionu, suldata è gradati in affacchetta à i balcona si gudiani u spittaculu gratusi, atturcinati da a risa. 

Quand’iddu ghjudicò chì tutta a caserna s'intarissaia ad’iddu, Santu si firmò in a mità ‘lla corti, assinturitu com'è u signari. 

— Mais bon sang, qu’est-ce qu'il fait ! 
— ll pisse, mon adjudant, dissi u capuralacciu, fieru di pudè imparà qualcosa à u so superiori. 
— Dans son froc ! 
— Oui mon adjudant, dans son froc et dans ses godasses, il a fait ça tout le long du voyage. 
— Ah ! merde alors ! foutez-moi cet abruti en cabane ! 

È cussì, Santu passò a so prima notti di suldatu francesu à u friscu. È po chì friscu ! Eramu à a fini di nuvembri è a timperatura era falata à deci o dodici sutt'à zeru. In prighjò sarà stata un pocu menu barbara, ma certamenti micca da fà ciò chì Santu feci. Si spuddò nudu in cristu è dopu d’avè fattu i so bisogni in piena mità di a ceddula, s'era vultuliatu drintu com'è un maghjali in a pantaniccia. Dopu d'’essasi beddu lumbarisgiatu, u nosciu futuru cumbattanti inghjumulò i so spoddi, i si missi par capatoghju è si straquò in ciò ch’iddu vinia di fà. 

A nuttata fù cruda. Centu volti Santu s'era arrizzatu par chjamà, ma centu volti l’imaghjina di a morti in qualchì taddatu di Verdun era stata più forti chè u fritu. U risultatu fù chì a matina, quandi l’omini di sirviziu ghjunsini à purtalli u cafè, Santu era straquatu in tarra, tostu com'è una sciappa di baccalà. Ùn era più cumedia, a cungistioni facia di rustaghja, l’omu era for' di mondu, ghjacciatu com'è una sarpi è à canteghji infarrati. I suldata u crezzini mortu è chjametini l’aiutanti. U gradatu, sintindusi rispunsevuli feci framutà u malatu à l’infirmaria. Ma u medicu, sia à causa di u statu di saluta di Santu, sia piuttostu par arristassi di palpulà una carogna paghjesa, ùn lu volsi micca accodda è u feci spidì à u spidali. 

À u spidali, a prima opara di i ‘infirmieri fù di dalli una bedda rastata è di chjinallu in unu stramazzu caldu. Bisogna à dì chì a lisciva fù a principali accupazioni di u parsunali incaricatu di Santu. U sgiò malatu ùn ni facia ’llu pezzu, tutti i santi ghjorna si svacaia in a vaddula è si vultuliaia drintu. A puzza ni facia fughja i più rostici, à tal puntu chì quidd’altri malati si piensini è chertini à u medicu sceffu di caccialli sta’infizzioni da a camara. Com'è di ghjusta s'intesini risponda ch'iddi ùn erani micca in un albergu è ch’idd’ùn aviani chè à tappassi u nasu. Com'è di ghjusta dinò presini u stucciu in ira è Santu si truvò solu com'è un ghjacaru. Nimu l’adrizzaia a parola, nimu li rindia u minimu sirviziu, ma di tuttu st'odiu, Santu ùn si ni curaia, à u cuntrariu, facia peghju : si smuccicaia è sgrachjaia in tarra, quand’iddu manghjaia, ni mittia più in ghjiru à u lettu chè in u lobbiu. Basta, ùn era micca un malatu in un lettu, era un maghjali in un purcili. 

Malgradu è tuttu, à capu d’una vintina di ghjorna, Santu era varitu ; varitu ‘lla cungistioni ma carcu à pustemi. À forza di sussudì in a rubaccia, i so paffi è i so schinca erani turchini è spizzati. Par pugnà di varillu di sta nuvella pesta, ci volsi à lascialli una ’infirmiera in pirmananza, pronta à bagnulallu è ad’asciuvallu ugni volta ch'iddu si svacaia. Ma a dunnaredda ùn poti prasista, Santu li ni facia à carca è à carcaccia, tutti i dispetta chì li passaia in u zucchinu, i di facia : ùn si parla di i cazzaroli ribuccati, di i sturmenta aziminati, nò, quissa era muneta currenti ; u peghju ùn si pò dì quì ; ciò chì sì pò dì, hè chì a disgraziata n'era à l'addisperu. À l’addisperu dinò i rispunsevuli ‘llu spidali chì ùn sapiani più à chì versu tena. 

A sìtuazioni avaria pussutu durà sì a guerra, quali l’avaria pinsata, ùn era vinuta à u succorsu di Santu è di... a curcia infirmiera ! A guerra chì ugni ghjornu mandaia trenna zippi di malati è di ferti. I piazzi si faciani scherzi è u parsunali ni pirdia a bussula. Bisugnaia à fà capu. È fecini capu. Santu fù prisintatu à u cunsigliu di riforma è com’iddi dissini : “renvoyé dans ses foyers pour débilité mentale”. 

Ed eccu à Santu di ritornu in Corsica. Ma chì Corsìca ! Campagni à l’abbandonu ; animali arriundendu senza patroni. È l’aghjenti ! Vechji, donni è ziteddi, tutti smarnaliti è tristi. Finiti i chjachjari è i canzoni ; l’ora era à i ingosci è i pinsera. A Corsica ùn era più un paesu di stu mondu, ma un locu stranu d’un altru universu. Un altru universu ma chì cunvinia maraviddosamenti bè à Santu. Infini, iddu chì era sempri fughjitu davant'à quidd’altr' omu, si sintia forti postu chì omini ‘d’ùn ci n’era più. Iddu chì avia sempri zimbatu u spinu, si pudia ridrizzà è surracà à quidd’altri. Quidd’altri erani i vechji, i donni è i ziteddi. A Francia avaria vintu o persu a guerra, Santu ùn si ni curaia ; iddu, a so vittoria a tinia ed era bè dicisu à tiranni prufittu. Tutta a cummarca imparò ciò chì dittatura vol’dì. È nimu si ribradia, nimu si pudia ribradì. Una sola volta, un vichjareddu volsi pisà u capu ; d’un calciu Santu li truncò unu schincu. È, com'è sì a pinitenza ùn bastessi, a famidda fù missa à l’amenda di trè capretta. Di l'amenda, Santu n’usò è n’abusò, ingrassendusi mentri chì l’altri si faciani rumpa l’ossa da Douaumont à Fleury, da u Chemin des Dames à u Bois des Caures. 

Ma ugni cosa hà una fini è mancu i guerri sò eterni. 

È l’undici di nuvembri, quandi u fracassu ‘lli campani in un chjama è arrispondi d’alligria annunciò a fini ‘llu macceddu, Santu, i minuci annodati da a paura, crezzi di senta chjuccà u so murtoriu. Santu sapia chì, sì mond' omini, cascati in i pantanicciaghja di Verdun, ùn vultariani più, d'altri, risparmiati da u distinu, s'appruntaiani à ritruvà i so azzona. 
È sò quiddi chì Santu timia più chè u focu. Vituparatu è falsu sì, ma scemu nò. U pultronu pinsaia chì u prim’omu ‘llu rughjonu à metta i peda in tarra corsa, saria u so ghjudici è u so boia. 

È Santu ùn era micca solu ad’avè i pizzichini ; Matalena chì, senza vargugna avia datu u pedi à u maritu è avia prufittatu ’lli so maldisfatti, si sintia culpevuli è ghjustizievuli quant'è iddu. Era tempu di fà capu. È una notti, com'è dui malproprii ch’idd’erani, ziteddi infanguttati annant'à l’asinu, i sposi ’llu diavuli si missini in i strada. 

L’anni passoni. Pocu à pocu, com’idda pudia, senza mezi è cun poc’aiutu, a Corsica pugnaia di curà i so piachi. Mond’omini, vultati da u fronti sani è vivi è cun qualchì gallonu, disgustati da a miseria ‘llu so paesu, crezzini di fughja a maladizzioni ingagendusi in armata culuniali. I migliai di sacrificati di u quattordici ùn bastaiani micca. A Francia avia dinò bisognu di sangu corsu par innacquà i risieri ’llu Tonkin o i diserta di l’Africa. I pochi chì firmoni aviani tropp'à fà par addivà i so fiddoli. Ùn ci fù nimu par circà indu Santu è Matalena erani scatuliti. 

È u tempu feci u so travaddu. Com'è u mari sfassa annant'à a rena i zampati ‘lla vulpi, l'anni sfassoni da i mimorii u sunveniri di i vituperia di Santu. 
Quand'iddu vultò in u rughjonu, più nimu pinsò à cherali i conti ’lli so fatti. Tuttu ghjustu s'iddu si truvò solu è senza amici. Ancu a famidda, ciò chì ni firmaia, feci com'è s'iddu ùn asistia. 

Pinsà chì a paura avia ammidduratu a cuscenzia di Santu, saria com'è vulè creda chì u celi hè una padedda. À l’incuntrariu, si saria dittu chì u fattu d’avè salvu u so coghju l’avia resu ancu più agguzinu. È i maldisfatti ripresini di più bedda. 

Un ghjornu, i capri erani saltati in un biadaghju è n’aviani fattu u strappeddu. Bisogna à dì chì u nosciu capraghju avia una manera veramenti parsunali di mirà i so animali. Quand’iddu ùn durmia com'è una zucca, si curacciaia à u soli com'è una biciartula. A casacaccia inghjumulata par capatoghju, passaia l’ori è l’ori à fighjulà i nivula chì, siguenti u ventu s'accavaddaiani supr'à u mari o si pricipitaiani à l’assaltu ‘lli muntagni. Hè vera chì u spittaculu era suventi maraviddosu, ma ùn era micca sta billezza chì Santu si gudia. À veru dì, u so sguardu di capra morta ùn vidia nudda. Di u celi o di u mari, di a natura in tutta a so splindori, Santu n’avia pocu à fà, è, s'iddu appriziaia sti stundi, era supr'à tuttu parchì nimu è nienti ùn vinia à disturbà u so farnienti. 
Ghjàcia è ùn fà nudda, eccu ciò chì u nosci’omu rinchiria u più. Ma i capri, iddi, ùn erani micca fatti ’llu stessu legnu è ùn pudiani richità. Ugnunu sà chì a capraccia hè animala dannaghja è ugnunu, infini ugni capraghju, pugna di curà a so robba. Ugnunu ma certamenti micca Santu. 

È com'è di capitiva si truvò cunvucatu in sala di ghjudici. Quandi u vardia campestra si prisintò cù a cunvoca, Matalena scema di rabbia li si chjimpò cù u broccu è u disgraziatu ùn debbi di salvassi a vita chè parch'iddu avia l’anchi più longhi chè a stria. Fù u murrionu ‘llu “képi”, abbandunatu in u ciambugliu chì ni pagò i ciotti. Calcicatu, tarzarulatu di bruccati, dicincinnatu com'è s'iddu fussi statu presu da i ghjacari, u copricapu, fiertà di u curciu vardiu, andò à finì a so carriera in un chjaccaronu. Quant'è par Santu, a ricissioni chì a moglia li feci a sera, fù un avinimentu chì firmò à vita in a so mimoria. 

U ghjornu ‘llu ghjudiziu eccuti à Santu in Sartè. Vistutu da sgiò, pulitu è liccu com'è una marenga d’oru è, par fà bona misura, tinimuci bè, dicuratu com'è un ginerali. Iè, dicuratu ! midadda militara, cruci di guerra, è, nienti di menu, ligion' d’onori ! L’'amicu ùn paria micca un omu, s'assumiddaia più à un mulu carcu à sunaglieri. Ma indu avia buscu sti midaddi ? Vultendu un passu in daretu, ci voli à dì chì, in u dicenovi, Ghjaseppu, quiddu Ghjaseppu sparitu à u fronti in u sedici, s'era cuntorru sanu è vivu è dicuratu. Quandi tutti u cridiani mortu, u zitiddonu era prighjuneri in Alimagna. Ed’eccu com’ì i midaddi erani capitati in mani à Santu. 

Sti midaddi funi a prima cosa chì u ghjudici visti quandi Santu affaccò in tribunali. È com’ùn l’avaria visti ! Santu chì ci capia in armata è dicurazioni quant'è in lingua chinesa, i s'era appiccati à dritta. 
U ghjudici visti talmenti i midaddi chì u nosciu sgiò Santu s'abbuchjò in più di u dannu ‘lli so capri, un’ amenda mastina è un mesi di culleghju “pour outrage à magistrat et port illégal de décorations”. 



Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire